zaag bijl en mes

Bijl, zaag en mes
Bij de Scouts maken we vaak gebruik van bijl, mes en zaag. De bijl en de zaag zijn erg handig als je hout klein wilt maken voor op het vuur, en met een zakmes kun je eindjes touw afsnijden en houtsnippers maken om je vuur aan te maken. In de regenboog kaart kun je leren hoe je veilig met zowel zakmes als de bijl en zaag om moet gaan. Deze onderdelen moeten door een aantal van je patrouille zijn afgerond voordat er een bivak kamp gehouden word.

Zakmesgebruik
Bij de scouts mag iedereen die geïnstalleerd is een zakmes hebben en gebruiken. Om dit veilig te kunnen doen is het belangrijk om meer over het mes te weten. Het mes bestaat uit twee delen: het lemmet en het heft. Het lemmet is dat gedeelte van het mes waarmee je snijdt. Het gedeelte van het mes dat je in je handen houdt wordt het heft genoemd. Bij een zakmes kun je het lemmet in het heft klappen. Er zijn zakmessen die een slot hebben waardoor het mes niet vanzelf kan inklappen als je ermee aan het snijden bent. Deze messen kun je pas inklappen als ze ontgrendeld zijn. Ze zijn veiliger in gebruik dan messen zonder slot. Voor het veilig gebruiken van een zakmes is het belangrijk onderstaande regels te kennen en te gebruiken:
• Controleer altijd of het lemmet van je mes goed vast zit en zorg dat je mes goed scherp is. Met een bot mes moet je meer kracht zetten, zodat er meer kans is dat je uitschiet. Bovendien geeft een scherp mes nettere wonden als jij je per ongeluk snijdt.
• Snij nooit iets direct op de grond, maar leg er altijd een stuk hout of iets dergelijks onder. Van zand wordt een mes heel snel bot.
• Snij altijd van je af en let daarbij op of er geen andere mensen in jou snij richting staan.
• Draag een zakmes altijd ingeklapt.
• Een mes is geen stuk speelgoed. Gebruik het alleen als je het echt nodig hebt.

Snijden met een mes
Je kunt je zakmes voor verschillende dingen gebruiken, dat ligt aan de functies van je mes.
Bijvoorbeeld een dood takje snijden, boterham smeren, blik openen, schroevendraaier, fles openen, splinter verwijderen met pincet, enzovoorts.

Veiligheid tijdens het snijden:
- Je moet altijd zitten als je snijdt.
- Snijd van je af.
- Let op je vingers, naar beneden snijden.
- Let op wegschietende splinters.
- Houd afstand van anderen.
- Klap het mes goed in als je het niet gebruikt.
- Voordat je voedsel gaat bewerken, moet je het mes eerst goed wassen met water en zeep.

Je mag nooit:
- lopen met een opengeklapt mes,
- een mes gebruiken in een auto,
- in iets levens snijden,
- iemand bedreigen met een mes, ook niet voor de grap.

De bijl
Bij de bijl moet je de verschillende benamingen van de bijl te kennen en aan welke regels je moet houden als je met een bijl gaat werken.

Hakken met een bijl
Als je een kampvuur of een kookvuur gaat maken, zal het je zelden gebeuren dat al je hout precies de goede afmetingen heeft.
Je hebt dan een paar opties.
- Je kunt de zaag er in zetten.
- Je kan het hout doormidden branden.
- Je kan het hakken.
Voordat je gaat hakken moet je wel weten hoe je dit veilig kan doen. Een bijl is zwaar en scherp.Als je niet goed met een bijl om kan gaan kun je ernstige ongelukken veroorzaken.
Om dat te voorkomen is wat basiskennis nodig voordat je een bijl ter hand neemt.

Veilig omgaan met een bijl is van groot belang om ongelukken te voorkomen. Wat betreft de bijl neem je de volgende hak – geboden in acht.
1. Gebruik een goede bijl.
2. Houdt de bijl scherp.
3. Stop als je moe wordt.
4. Houdt iedereen op veilige afstand.
5. Niemand voor of achter.
6. Controleer of de bijl vast zit.
7. Gebruik de bijl veilig.
8. Sta stevig.
9. Zet de bijl in een hakblok.
10. Houdt hout tussen jezelf en de bijl.
11. Draag stevig schoeisel.

Het hakken zelf
Voor al het hakken, of het nu met een handbijl of een aks is, geldt dat je nooit door moet gaan als je vermoeid raakt. Als je de bijl niet meer onder controle hebt ben je een gevaar voor jezelf en je omgeving. Hou daar rekening mee!
Als je de bijl normaal al niet kan tillen, hoor je er ook niet mee te hakken. Dit kun je controleren door de bijl horizontaal voor je in de lucht te houden met net zoveel handen als je zou gebruiken bij het hakken (vasthouden bij de steel, dus niet bij de kop). Met een handbijl dus met één hand en met een driekwart of aks met twee. Zorg er bij dat testje wel voor dat er iemand naast staat die de bijl overpakt als jij hem niet (meer) kan houden.

Met een handbijl
Een handbijl gebruik je voor het lichtere werk, zoals takken en dunne stammetjes. Gebruik een handbijl altijd met één hand. Ga een beetje door je knieën en sla schuin op het hout. Om de beurt til je de bijl links of rechts van je omhoog. Hak in een hoek van 45 graden. Zo sla je mooie V-tjes uit het hout. Probeer een lekker ritme te vinden. Een mooi stabiel tempo is effectiever dan een paar flinke slagen waarna je even bij moet komen. Je zult zien dat als je keihard gaat slaan het ook moeilijker is om goed te mikken.
Als je zijtakken moet verwijderen, sla dan aan de buitenkant van de plek waar de tak vast zit aan de stam. Sla niet aan de binnenkant tussen de stam en de tak.

Met een driekwart of aks
Voor het zwaardere werk gebruik je een driekwart of aks. Deze bijlen zijn een stuk zwaarder dan een handbijl. Bovendien zit het gewicht een stuk verder van je af door de langere steel.
Neem de bijl in je handen en hou hem voor je om te kijken of je op de goede afstand van het hout staat. Let bij deze bijlen extra goed op je houding. Je benen staan iets uit elkaar om extra stevig te staan. Bovendien, mocht je het houtblok missen (wat natuurlijk niet te hopen is) dan zwaai je de bijl met een beetje geluk tussen je benen door.
Hou met één hand de onderkant van de steel vast. Met de andere hand pak je de steel een stukje onder de kop vast. Til de bijl omhoog waarbij de arm die de onderkant van de steel vast heeft voor je lichaam langs gaat. Laat de bijl onder een hoek van 45 graden op het hout vallen. Maak je inkeping ongeveer even breed als de dikte van het stuk hout dat je hakt. Terwijl de bijl valt laat je de hand die onder de kop zat langs de steel naar de andere hand glijden. Zo begeleid je de bijl. Let er goed op dat je de kop onder controle houdt zodat hij niet kan afketsen.
Een goede, scherpe bijl zou al genoeg moeten hebben aan zijn eigen gewicht om in het hout te slaan. Trek de bijl weer uit het hout (eventueel even met een korte beweging naar boven met de steel als hij klem zit) en til de bijl nu aan de andere kant van je lichaam op. Zo sla je om de beurt links en rechts. Let er goed op dat je de kop onder controle houdt zodat hij niet kan afketsen.
Ben je halverwege het stuk hout, dan draai je hem om en maak je het aan de andere kant af.

Tussen het hakken door
Laat een bijl niet zomaar slingeren als je even niet aan het hakken bent. Zet hem niet op de grond, als was het alleen maar omdat hij dan eerder zal gaan roesten. Sla hem aan de bovenkant in het hakblok zoals op de foto. Niet aan de zijkant waar de tenen van de bijl nog uit kunnen steken. Je zou dan het risico lopen dat iemand daar tegenaan loopt. Als je de bijl op de goede manier in het hakblok slaat zit het scherpe deel helemaal in het hout. Natuurlijk berg je je bijl niet op deze manier voor lange tijd op. Je zou dan nog wel eens kunnen worden verrast door de werking van hars e.d.

Splijten
Het splijten van grote dikke balken kun je het best doen met wiggen. Hoe je dat doet leggen we later nog op een extra pagina uit. Kleinere blokken en balkjes kun je met een bijl splijten. Je kan hier een kloofbijl voor gebruiken, met een bredere kop, maar dat is niet persé nodig. Kleine blokjes kun je prima met een handbijl doormidden slaan. Zet het stammetje rechtop op het hakblok. Hou het niet vast met je handen. Tik met één hand je bijl voorzichtig in de bovenkant van het blok. Als hij goed vast zit til je de bijl met het blok eraan op en laat je het op het hakblok vallen. Met een paar slagen moet het lukken om de bijl ver genoeg het blok in te krijgen zodat het splijt.

Lopen met een bijl
Als je met een bijl moet lopen hou je hem bij de kop vast. De steel wijst bij een grote bijl omhoog en het scherp naar voren. Of je bij een handbijl de steel omhoog of omlaag laat wijzen (met een vinger langs de steel) hangt ervan af wat binnen jullie groep de gewoonte is. Als je nu valt heb je de minste kans op ongelukken. Loop je in een groepje, loop dan aan de buitenkant met de bijl van de groep af.

Onderhoud van het mes

Schoonmaken:
Open alle onderdelen van het mes. Draai een klein doekje rond bijvoorbeeld een tandenstoker, maak het doekje met lichte olie vochtig, en veeg het binnenwerk van het mes schoon. Als je het zakmes voor het snijden van voedsel of voor het smeren van je boterham hebt gebruikt, was het lemmet in een heet sopje schoon, samen met de rest van de afwas.

Slijpen:
Slijpen van een mes doe je met een wet- of slijpsteen. De meeste wetstenen zijn van graniet of een ander materiaal dat harder is dan het metaal waarvan messen worden gemaakt. Sommige experts gebruiken water op de steen tijdens het slijpen, andere gebruiken lichte olie, en weer anderen houden de steen droog. De keuze hangt af van het soort steen, maar ook van persoonlijke voorkeuren.
Bij het slijpen van gewone messen, houd je het lemmet met een hoek van ongeveer 30 graden tegen de wetsteen. Dit betekent dat de rug van het lemmet ongeveer voor een derde, naar helemaal een rechte hoek, opgetild is.
Duw het lemmet langs de steen alsof je een plakje van de bovenzijde wilt snijden. Een tweede methode is om het lemmet in een cirkelvormige beweging tegen de steen te bewegen. Slijp de andere kant van het lemmet op dezelfde wijze.
Veeg het mes met een schone doek droog en bekijk de snede in de zon of onder een heldere lamp. Een stompe snede reflecteert licht en ziet er glimmend uit. Een scherpe snede is zo dun dat het geen glans heeft.

Onderhoud van de bijl
Een bijl is als een topsporter. Om tot een goed resultaat te komen moet hij in elk geval een goede conditie hebben. Als een bijl los zit of het blad bot is, gebruik het dan niet. Een bijl in een slechte conditie is levensgevaarlijk. Wil je een bijl veilig gebruiken, zijn twee zaken heel belangrijk. Nummer één is ervaring en nummer twéé; is gezond verstand.

Schoonmaken:
Een bijl maak je na gebruik schoon. Hierdoor gaat hij langer mee. Met een heet sopje kun je hars van de bijl verwijderen. Het blad kun je vervolgens lichtjes insmeren met lichte olie.

Slijpen:
Voor het slijpen van een bijl heb je de keuze om een grote wetsteen of een metaalvijl te gebruiken. De lijnen op de oppervlakte van een vijl noemen we de tanden. Deze wijzen in de richting van het handvat en niet naar de punt. Een scherpe vijl is grauw van kleur. Een zilveren glans op de vijl betekent dat de tanden van de vijl gebroken zijn.
Als je een vijl gebruikt om te slijpen trek dan werkhandschoenen aan. Je beschermt hiermee je handen. Maak met behulp van een stuk hout of rubber een stootplaat om je hand te beschermen.
Zet de bijl met twee houten pennen of haringen vast tegen een kleine stam. Zorg ervoor dat iemand je helpt om de bijl in positie te houden. Zet de vijl tegen de rand van de bijl en duw het tegen het scherp van de bijl. Gebruik net genoeg kracht en druk dat je de vijl in het metaal van de bijl voelt snijden.
Til de vijl op als je het terughaalt voor een volgende slag. Een vijl slijpt alleen als je de punt wegduwt. Door een vijl in de verkeerde richting over het blad te slepen breek je de tanden van de vijl.
Slijp met stevige, gelijke slagen. Als je een zijde van het bijl scherp gevijld hebt, draai de bijl om en slijp de andere zijde met hetzelfde aantal slagen. Bovenstaande methode kun je ook met de ruwe zijde van een wetsteen doen. Om het af te werken gebruik je de fijne zijde van een wetsteen. Een botte snede reflecteert licht; blijf slijpen totdat de snede lijkt te verdwijnen.

Hakplaats
De hakplaats is de plaats om een bijl en /of zaag te gebruiken. De hakplaats wordt apart afgerasterd i.v.m. de veiligheid. Maak hem zo groot dat tijdens het hakken een bijl niet "buiten" de hakplaats komt. Het hakblok wordt goed vastgezet (niet ingraven). Een opbergrekje voor bijlen en zaag lijkt netjes en is beter voor het materiaal. Bij regen de houtvoorraad afdekken.